در موسسه مطبوعاتی بازار پول و ارز تهیه شد؛
به گزارش خبرنگار بین الملل ایبِنا و به نقل از الجزیره، چند روز پیش، چین میزبان اجلاس سازمان همکاری شانگهای (SCO) با حضور رهبران تقریباً ۲۰ کشور در سراسر جهان بود. این اجلاس دو روزه با یک رژه نظامی عظیم در پکن به مناسبت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم به پایان رسید.
از جمله برجستهترین رهبران شرکتکننده میتوان به مسعود پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، نارندرا مودی، نخست وزیر هند، کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، و مصطفی مدبولی، نخست وزیر مصر اشاره کرد. هون مانیت، نخست وزیر کامبوج و انور ابراهیم، نخست وزیر مالزی نیز در این اجلاس شرکت کردند. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، خاو کیم هورن، دبیرکل انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسهآن) و دیگر رهبران جهان نیز در این اجلاس شرکت کردند.
مهمترین اجلاس
اجلاس سازمان همکاری شانگهای (SCO) در سال ۲۰۲۵ در چین، مهمترین اجلاس از زمان تأسیس این سازمان در سال ۲۰۰۱ است. این اجلاس در بحبوحه بحرانهای بینالمللی درهمتنیده که مستقیماً بر اعضای آن تأثیر گذاشته است، از جمله بنبست تجاری بین ایالات متحده و چین و هند، جنگ روسیه و اوکراین، مسئله هستهای ایران، حملات نظامی اسرائیل و آمریکا به تهران، جنگ اسرائیل علیه غزه و مسئله تایوان، برگزار شد.
شی جینپینگ، رئیس جمهور چین، در سخنان افتتاحیه خود گفت: سازمان همکاری شانگهای الگویی برای روابط بینالملل جدید است. ما باید از چندقطبی متعادل، جهانی شدن اقتصادی فراگیر دفاع کنیم و یک سیستم حاکمیت جهانی عادلانهتر و منصفانهتر را ترویج دهیم.
رئیس جمهور چین در سخنان افتتاحیه خود با حملهای ضمنی به کمپین تعرفه جهانی دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، به همتایان خود گفت: سایههای ذهنیت جنگ سرد و قلدری با ظهور چالشهای جدید از بین نرفته است.
به گزارش CNBC، شی جین پینگ گفت: «جهان وارد دوران جدیدی از آشفتگی شده است و حکومت جهانی در یک دوراهی جدید قرار دارد.» او خواستار تلاشهای مشترک برای ایجاد یک چارچوب حکومت بینالمللی عادلانهتر و متعادلتر شد.
اجلاس ۲۰۲۵ سازمان همکاری شانگهای (SCO) نشاندهندهی نمایشی بزرگ از همبستگی میان کشورهای جنوب جهان در مواجهه با هژمونی ایالات متحده و غرب است.
اجلاس ۲۰۲۵ نشاندهندهی نمایشی بزرگ از همبستگی میان کشورهای جنوب جهان در مواجهه با هژمونی ایالات متحده و غرب است. شی جین پینگ از رهبران سازمان همکاری شانگهای خواست تا نقش بیشتری در حفظ صلح و ثبات منطقهای و بینالمللی ایفا کنند و تأکید کرد که کشورش یک «قدرت جهانی پایدار» است که در کنار جهان در حال توسعه خواهد ایستاد.
رئیس جمهور چین از کشورهای عضو خواست تا از پتانسیل بازار وسیع خود بهره ببرند و جاهطلبی خود را برای ایجاد یک نظم امنیتی و اقتصادی جهانی جدید که چالشی مستقیم برای ایالات متحده است، آشکار کرد.
این اظهارات در بحبوحه تلاشهای پکن برای تثبیت جایگاه خود به عنوان یک رهبر بزرگ در جهان در حال توسعه مطرح میشود. اجلاس تیانجین به عنوان فرصتی برای تقویت همبستگی با کشورهای جنوب جهان تلقی میشود.
در عین حال، به گفته دیپلماسی مدرن، جامعه بینالمللی - به ویژه کشورهای جنوب جهان - امید زیادی دارد که سازمان همکاری شانگهای (SCO) نقش محوری در ارتقای امنیت جهانی و حاکمیت اقتصادی در مواجهه با سیاستها و دیکتههای هژمونیک ایالات متحده ایفا کند.
گرم شدن روابط بین هند و چین
این اجلاس شاهد دیدار نارندرا مودی، نخست وزیر هند، و شی جین پینگ، رئیس جمهور چین بود که اولین اجلاس آنها در خاک چین در هفت سال گذشته بود. آنها دیدگاه خود را مبنی بر شریک بودن، نه رقیب بودن، به اشتراک گذاشتند.
رهبران دو کشور پرجمعیت جهان، که تقریباً ۲.۸ میلیارد نفر جمعیت دارند، متعهد شدند که همکاریها را تشدید کرده و برای حل اختلاف مرزی دیرینه خود تلاش کنند.
این نزدیکی در زمانی اتفاق میافتد که هر دو کشور با فشار تعرفههای سنگین ایالات متحده روبهرو هستند. سیانبیسی به نقل از وندی کاتلر، معاون ارشد رئیس موسسه سیاستگذاری انجمن آسیا، نوشت: مودی و شی از تمام زبان دیپلماتیک موجود برای نشان دادن تعهد جدید استفاده کردند که بخشی از آن به دلیل تعرفههای سنگینی بود که ترامپ بر هر دوی آنها اعمال کرده بود.
در این اجلاس، شی، مودی و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، دست در دست هم دادند و با هم خندیدند، حتی در حالی که ایالات متحده هند و چین را به دامن زدن به جنگ مسکو در اوکراین متهم میکرد.
کشورهای جنوبی امید زیادی دارند که سازمان همکاری شانگهای (SCO) در مواجهه با سیاستها و دیکتههای هژمونیک ایالات متحده، نقشی محوری در ارتقای امنیت جهانی و حاکمیت اقتصادی ایفا کند.
نتایج کلیدی اجلاس
به گفته وزارت امور خارجه چین، این اجلاس منجر به چندین نتیجه و توافق بین کشورهای عضو شد که مهمترین آنها عبارتند از:
استراتژی ده ساله: تدوین یک برنامه جامع برای توسعه SCO برای ده سال آینده، برای تحکیم همکاری و منافع متقابل و ایجاد جهانی چند قطبی.
سیستم تجارت: اعلام موضع در حمایت از سیستم تجارت چندجانبه به رهبری سازمان تجارت جهانی (WTO) و درخواست لغو اقدامات یکجانبهای که قوانین آن را نقض میکنند.
بانک توسعه: اتخاذ تصمیم سیاسی برای تأسیس یک بانک توسعه وابسته به WTO برای ارتقای زیرساختها و توسعه اقتصادی و اجتماعی در منطقه اوراسیا.
پلتفرمهای همکاری: راهاندازی شش پلتفرم همکاری عملی در زمینههای انرژی، صنعت سبز، اقتصاد دیجیتال و مراکز نوآوری علمی، آموزش عالی و آموزش فنی.
برنامههای توسعه: تصویب شش برنامه عملیاتی برای توسعه با کیفیت بالا، از جمله انرژی پایدار، صنعت سبز، اقتصاد دیجیتال، هوش مصنوعی، نوآوری علمی و همکاری اقتصادی و تجاری.
اهداف سازمانی
طبق وبسایت رسمی این سازمان، اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای، تقویت اعتماد متقابل و روابط حسنه همسایگی بین کشورهای عضو و توسعه همکاری مؤثر در زمینههای سیاست، تجارت، اقتصاد، علم، فناوری، فرهنگ، آموزش، انرژی، حمل و نقل، گردشگری، حفاظت از محیط زیست و سایر بخشهای حیاتی است.
این سازمان به دنبال تلاشهای مشترک برای حفظ صلح، امنیت و ثبات در منطقه و تلاش برای ایجاد یک نظم سیاسی و اقتصادی بینالمللی جدید مبتنی بر دموکراسی، عدالت و عقلانیت است.
تاریخچه سازمانی
سازمان همکاری شانگهای در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ در شانگهای چین توسط قزاقستان، چین، قرقیزستان، فدراسیون روسیه، تاجیکستان و ازبکستان اعلام موجودیت کرد.
پیش از آن، همه این کشورها - به استثنای ازبکستان - عضو شانگهای پنج بودند، یک انجمن سیاسی که بر اساس دو توافقنامه مهم تأسیس شده است:
توافقنامه اعتمادسازی در منطقه مرزی نظامی (شانگهای، ۱۹۹۶)
توافقنامه کاهش متقابل نیروهای مسلح در مناطق مرزی (مسکو، ۱۹۹۷)
این دو توافقنامه به تقویت اعتماد متقابل در حوزه نظامی و ایجاد مشارکتهای واقعی بین کشورهای منطقه کمک کردند. با پیوستن ازبکستان در سال ۲۰۰۱، طبق منبع قبلی، این گروه به سازمان همکاری شانگهای (SCO) تغییر نام داد.
در روزهای اولیه، این سازمان بر مقابله با چالشهای امنیتی مشترک در آسیای مرکزی، در درجه اول تروریسم و مبارزه با جنبشهای جداییطلب و افراطگرایی تمرکز داشت.
در ژوئن ۲۰۰۲، منشور SCO در اجلاس سران کشورها در سن پترزبورگ امضا شد و در ۱۹ سپتامبر ۲۰۰۳ لازمالاجرا شد و به سند بنیانگذاری تبدیل شد که اهداف، اصول، ساختارها و حوزههای فعالیت این سازمان را تعریف میکند.
متعاقباً، اختیارات این سازمان گسترش یافت. در سال ۲۰۰۶، این سازمان برنامههایی را برای مبارزه با قاچاق بینالمللی مواد مخدر به عنوان منبع تأمین مالی تروریسم اعلام کرد و در سال ۲۰۰۸، به طور فعال در تلاشها برای عادیسازی اوضاع در افغانستان شرکت کرد.
این سازمان همکاری اقتصادی خود را تقویت کرد. در سپتامبر ۲۰۰۳، سران کشورهای عضو یک برنامه همکاری تجاری و اقتصادی چندجانبه ۲۰ ساله را امضا کردند که هدف آن ایجاد یک منطقه آزاد تجاری بین کشورهای عضو و در عین حال تلاش برای ایجاد یک محیط سرمایهگذاری و تجارت مطلوبتر در کوتاهمدت بود.
این سازمان شاهد گسترش قابل توجهی در تعداد اعضای خود بود. در سال ۲۰۱۷، در جریان اجلاس آستانه، هند و پاکستان عضویت کامل را به دست آوردند و در سال ۲۰۲۳، در جریان اجلاس دهلی نو، ایران به عنوان عضو کامل به آن پیوست.
کشورهای عضو
طبق وبسایت رسمی این سازمان، عضویت در این سازمان به سه دسته تقسیم میشود:
عضویت کامل: سازمان همکاری شانگهای در حال حاضر نه کشور عضو کامل دارد: چین، روسیه، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، تاجیکستان و ازبکستان. وضعیت ناظر: سه کشور این وضعیت را دارند: افغانستان، بلاروس و مغولستان.
وضعیت شریک گفتوگو: چهارده کشور وضعیت شریک گفتوگو دریافت کردهاند: آذربایجان، ارمنستان، بحرین، کامبوج، مصر، کویت، مالدیو، میانمار، نپال، قطر، عربستان سعودی، سریلانکا، ترکیه و امارات متحده عربی.
اهمیت اقتصادی
امروزه، سازمان همکاری شانگهای از نظر مساحت جغرافیایی و جمعیت بزرگترین سازمان منطقهای است و از بازار وسیع، منابع متنوع و پتانسیل رشد امیدوارکنندهای برخوردار است.
سرزمینهای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) تقریباً ۲۷ ٪ از مساحت زمین جهان و بیش از ۶۰ ٪ از اوراسیا را تشکیل میدهند.
طبق گزارش The Diplomatic Insight، جمعیت ترکیبی کشورهای عضو SCO بیش از ۴۲.۸ ٪ از جمعیت جهان است که ۳.۴ میلیارد نفر از مجموع ۸ میلیارد نفر را تشکیل میدهد.
کشورهای SCO ۲۳.۶ ٪ از تولید ناخالص داخلی جهانی و ۳۳.۸ ٪ از تولید ناخالص داخلی جهانی را بر اساس برابری قدرت خرید تولید میکنند.
چین و هند، به ویژه، از نظر تولید ناخالص داخلی (به ترتیب ۱۸.۷۵ تریلیون دلار و ۳.۹۱ تریلیون دلار) در رتبههای دوم و هفتم جهان و از نظر تولید ناخالص داخلی بر اساس برابری قدرت خرید (به ترتیب ۳۸.۱۵ تریلیون دلار و ۱۶.۱۹ تریلیون دلار) در رتبههای اول و سوم قرار دارند.
کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در حال دستیابی به نرخ رشد اقتصادی بالایی هستند که به طور متوسط در سال ۲۰۲۴ به ۵.۴ درصد میرسد، در حالی که میانگین جهانی ۳.۳ درصد است. در عین حال، این سازمان شامل اقتصادهایی با اندازههای مختلف، با مزایای رقابتی متفاوت در کالاها و سطوح مختلف باز بودن بازار است.
مبادلات تجاری نشاندهنده عدم تعادل به نفع بزرگترین اقتصادها، به ویژه چین، روسیه و هند است.
انتظار میرود تجارت درون منطقهای بین کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تا سال ۲۰۲۴ به ۷۲۵ میلیارد دلار برسد، که عمدتاً به دلیل تغییر جهتگیری تجاری روسیه از غرب به سمت شرق است.
تجارت درون منطقهای
طبق گزارش The Diplomatic Insight، تجارت درون منطقهای در سازمان همکاری شانگهای در سالهای اخیر رشد چشمگیری داشته است:
به عنوان مثال، کل صادرات درون منطقهای در سال ۲۰۲۱ به ۴۶۳ میلیارد دلار رسید که ۱۰.۴٪ از کل صادرات این سازمان را تشکیل میدهد و انتظار میرود تا سال ۲۰۲۴ به ۷۲۵ میلیارد دلار افزایش یابد که ۱۵.۳٪ را تشکیل میدهد.
رشد اخیر تجارت درون منطقهای در این سازمان تا حد زیادی به تغییر جهت تجارت روسیه از غرب به شرق، به ویژه با چین و هند، نسبت داده میشود. از سال ۲۰۲۱، صادرات روسیه به چین ۱.۷ برابر شده و از ۷۸ میلیارد دلار به ۱۲۹ میلیارد دلار رسیده است.
این در حالی است که صادرات چین به روسیه ۱.۷ برابر شده و از ۶۸ میلیارد دلار به ۱۱۶ میلیارد دلار رسیده است. صادرات روسیه به هند نیز ۷.۴ برابر شده و از ۸.۷ میلیارد دلار به ۶۴.۲ میلیارد دلار رسیده است و صادرات هند به روسیه از ۳.۳ میلیارد دلار به ۴.۹ میلیارد دلار افزایش یافته است.
در نتیجه، سهم کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای افزایش یافته است.
سهم کل صادرات روسیه به سازمان همکاری شانگهای از ۲۰.۷ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۵۹.۶ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت. سهم چین از صادرات به سازمان همکاری شانگهای نیز از ۶.۸ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۹.۴ درصد در سال ۲۰۲۴ افزایش یافت.
سایر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای نیز سهم بالایی از صادرات خود را در داخل سازمان ثبت میکنند: بلاروس (۵۸.۱ درصد)، تاجیکستان (۵۲.۳ درصد)، قرقیزستان (۵۰.۱ درصد)، قزاقستان (۳۷.۱ درصد)، ازبکستان (۳۳.۴ درصد) و ایران (۳۳ درصد). در مقابل، هند و پاکستان وابستگی کمتری به بازارهای سازمان همکاری شانگهای دارند و به ترتیب ۵.۳ درصد و ۸.۸ درصد از صادرات خود را به سازمان همکاری شانگهای هدایت میکنند.
در کل تجارت درون سازمانی، سهم چین ۳۳۶.۱ میلیارد دلار (۴۶.۲ درصد)، روسیه ۲۵۸.۷ میلیارد دلار (۳۵.۷ درصد) و ایران ۳۴.۵ میلیارد دلار (۴.۸٪) است. سهم قزاقستان با ۳۰.۳ میلیارد دلار (۴.۲٪)، بلاروس ۲۸.۶ میلیارد دلار (۳.۹٪)، هند ۲۳.۴ میلیارد دلار (۳.۲٪)، ازبکستان ۹ میلیارد دلار (۱.۲٪)، پاکستان ۲.۸ میلیارد دلار (۰.۴٪)، قرقیزستان ۱.۹ میلیارد دلار (۰.۳٪) و تاجیکستان ۱ میلیارد دلار (۰.۱٪) است.
چشماندازهای آینده
خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از درک گروسمن، استاد روابط بینالملل در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی، نوشت: حتی اگر دامنه و تأثیر اجلاس سازمان همکاری شانگهای در نهایت محدود باشد، یک چیز واضح است: چین در حال ظهور دیپلماتیک است و ایالات متحده در حال نابودی خود است.
شاید این جمله بیش از هر چیز دیگری وضعیت را خلاصه کند. یکی از اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای مبارزه با هژمونی اقتصادی و امنیتی جهانی آمریکا است.
این سازمان هر روز اعضای جدیدی را از کشورهایی که از سلطه امپریالیستی غرب بر منابع خود رنج میبرند، جذب میکند. سازمان همکاری شانگهای الگویی برای روابط بینالمللی جدید است که به دنبال دفاع از «چندجانبهگرایی» است.
برای دستیابی به این اهداف، این سازمان به دنبال موارد زیر است:
ایجاد یک سیستم مالی مستقل جدید
در این اجلاس، تأسیس بانک توسعه سازمان همکاری شانگهای تصویب شد. به گزارش رویترز، پکن امسال علاوه بر ۱۰ میلیارد یوان وام دیگر به انجمن بانکی سازمان همکاری شانگهای، ۲ میلیارد یوان (۲۸۰ میلیون دلار) کمک بلاعوض به کشورهای عضو ارائه خواهد کرد.
طبق گزارش دیگری از رویترز، رهبران این سازمان تسویه حساب تجاری بین کشورهای خود را با استفاده از یوان چین و ارزهای محلی تشویق میکنند و امکان گسترش مفهوم «الکترو-یوآن» در تجارت انرژی (برق و انرژیهای تجدیدپذیر) را بررسی میکنند که میتواند تسلط دلار آمریکا را در تجارت جهانی کاهش دهد.
افزایش همکاری در زمینههای انرژی و نوآوری
به گفته این دو منبع، چین از راهاندازی پلتفرمهایی برای همکاری در اقتصاد دیجیتال، انرژیهای تجدیدپذیر، صنعت سبز، هوش مصنوعی و نوآوری علمی بین کشورهای عضو خبر داد و با تکیه بر تجربیات خود، توسعه مشترک منطقهای را تسریع کرد.
نقش رو به رشد در صحنه جهانی
این سازمان مشتاق است تا نقشی حیاتی در شکلدهی به نظم جهانی چندقطبی در دفاع از چندجانبهگرایی و ارائه مدلی جایگزین برای هژمونی غرب در چارچوب سازمان تجارت جهانی و نظم جهانی مبتنی بر سازمان ملل متحد ایفا کند.
به گزارش آسوشیتدپرس، رئیس جمهور چین در اجلاس اخیر گفت که راه را برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای برای استفاده از سیستم ماهوارهای BeiDou چین، جایگزینی برای سیستم موقعیتیابی جهانی (GPS) تحت کنترل ایالات متحده، باز میکند.
پوتین از ابتکارات شی ابراز حمایت کرد و گفت که معتقد است "سازمان همکاری شانگهای میتواند نقش پیشرو در تلاشها برای ایجاد یک سیستم حکمرانی عادلانهتر و منصفانهتر در جهان داشته باشد. "
مشارکت در هوش مصنوعی
این سازمان، به رهبری چین، به دنبال شکستن هژمونی ایالات متحده بر هوش مصنوعی و دادههای انقلاب دیجیتال است. در همین راستا، به گزارش CNBC، اعلامیه تیانجین که توسط شورای سازمان همکاری شانگهای صادر شد، تعهداتی را برای افزایش همکاری در زمینه هوش مصنوعی تأیید کرد و بر حقوق برابر همه کشورها در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی تأکید کرد.
در پایان، سازمان همکاری شانگهای امروزه چیزی بیش از یک چارچوب منطقهای برای هماهنگی امنیتی است. این سازمان به سرعت در حال حرکت به سمت ایفای نقش اقتصادی و سیاسی جهانی تأثیرگذار است که توسط آرمانهای اعضای آن برای ایجاد یک نظم بینالمللی متعادلتر و عادلانهتر هدایت میشود.
با وجود چالشهای داخلی و پیچیدگیهای ژئوپلیتیکی، چشمانداز آینده آن نشاندهنده فرصتهای امیدوارکنندهای برای تشکیل یک نیروی جمعی است که قادر به ارتقای ثبات و توسعه در جهان باشد.
